Žoze Saramago prvi portugalski pisac koji je odlikovan Nobelovom nagradom (1998) za književnost, umro je na današnji dan 18.juna 2010.godine.
Žoze Saramago (1922, Azinjaga – 2010, Kanarska ostrva), portugalski pisac, dobitnik Nobelove nagrade za književnost 1998. godine, rodio se u siromašnoj seljačkoj porodici bezemljaša, mukotrpno se školovao i završio mašinbravarski zanat u srednjotehničkoj školi u Lisabonu, gdje se njegova porodica preselila kad je Saramagu bilo dve godine. U toj školi je, “za divno čudo, u nastavnom planu u to vrijeme, iako orijentisanom na tehničke nauke, bio pored francuskog i predmet portugalski jezik i književnost. Pošto kod kuće nijesam imao knjiga (sopstvene knjige, koje sam sâm kupio, od para koje sam pozajmio od prijatelja, stekao sam tek u svojoj 19. godini), udžbenik portugalskog jezika, sa svojim antologijskim karakterom, otvorio mi je vrata književnog stvaralaštva“ (Autobiografija).
Radio je kao automehaničar, referent u Zavodu za socijalno osiguranje, novinar, prevodilac, književni kritičar, kolumnista i urednik u više portugalskih dnevnih listova. Kao zamjenik direktora jutarnjeg dnevnika “Diário de Nóticias” smenjen je posle vojnog puča 1975. i otad se potpuno posvetio književnosti. Poslije napada i cenzure portugalskih konzervativnih vlasti na njegov roman “Jevanđelje po Isusu Hristu” 1991. godine, koje su sprečile njegovu kandidaturu za Evropsku književnu nagradu, zbog učinjene nepravde, sa svojom suprugom napustio Lisabon i preselio na ostrvo Lanzarote na španska Kanarska ostrva, gdje je umro 2010. godine od posledica upale pluća.
Bio je tip čovjeka koji je svoj život živeo bez dramatizacije. Živeo je sa svoja tri psa.
U svojim romanima ispričao je priče koje je smatrao korisnim i važnim za druge, za sebe. Imao je jasnu predstavu kad je započinjao pisanje knjige, gdje treba da ide, kojim putem, da bi stigao do tačke gdje je krenuo. Način na koji je stvarao djela bila su djela sa čvrstom strukturom. Likovi iz nastalih romana su išli i razvijali onako kako je on želio i bili tu da služe strukturi koju je želio.
Maestralno je uspio da napiše ljubavnu priču bez ijedne ljubavne riječi u dijalogu u romanu “Sedam Sunaca i Sedam Luna”. Likovi iz njegovih romana su uvećali svjetsko stanovništvo, želio je da svako od njih postane “neko”. Jesu oni izmišljena bića kojima je nedostajalo fizičko tijelo, ali uspijeli su da postanu “neko” i ostave traga u svijetskoj književnosti.
Svoj prvi roman “Zemlja grijeha” objavio je 1947. Poslije toga, do 1966, nije prisutan na portugalskoj književnoj sceni. Od 1955. do 1981. bavio se novinarstvom i prevođenjem (Per Lagerkvist, Žan Kasu, Mopasan, Andre Bonar, Tolstoj, Bodler, Anri Fosijon, Žak Romen, Hegel, Rejmond Bajer i dr.). Kao urednik u jednoj lisabonskoj izdavačkoj kući, upoznao je i sprijateljio se sa najznačajnijim savremenim portugalskim piscima toga doba, pa je objavljivanje zbirke “Moguće pesme” 1966. označilo njegov povratak u književnost. Otad slijede brojne njegove zbirke pjesama, romani, zbirke priča, kritike i politički tekstovi koje je objavljivao kod najznačajnijih izdavača i u poznatim portugalskim književnim i dnevnim novinama: “Vjerovatno radost” (pjesme, 1970), “Priče s ovog i s onog svijeta” (1971), “Putnička torba” (priče, 1973), “Godina 1993” (poema, 1973), “Beleške” (politički članci, 1974), “Gledišta iznesena u DL” (političke polemike protiv diktature, 1974), “Kvaziobjekat” (zbirka priča, 1978), “Putovanje kroz Portugaliju”(putopis, 1981) i romani “Priručnik slikarstva i kaligrafije” (1977), “Samonikli” (1980), “Sedam Sunaca i Sedam Luna” (1982), “Godina smrti Rikarda Reiša” (1984), “Kameni splav” (1986), “Povijest o opsadi Lisabona” (1989), “Jevanđelje po Isusu Hristu” (1991), “Esej o slijepilu” (1995), “Sva imena”” (1997), “Pećina” (2001), “Udvojeni čovjek” (2003), “Esej o vidovitosti” (2004), “Smrt i njeni hirovi” (2005) i “Kain” (2009). Napisao je i drame “Noć” (1979), “Šta da radim sa ovom knjigom?” (1980), “Drugi život Franje Asiškog” (1987) i “In Nomine Dei” (1991).
Pristupio je Portugalskoj komunističkoj partiji 1969. ali je sebe smatrao pesimistom i ateistom. Saramagov anarhokomunizam i oštra kritika monarhizma i katolicizma, kao i njegov politički angažman, kritika Evropske Unije i Međunarodnog monetarnog fonda podstakli su neke kritičare da ga uporede sa Orvelom: „Orvelova odbojnost prema Britanskoj imperiji istovjetna je sa Saramagovim krstaškim ratom protiv imperije u vidu globalizma.“
Prije dodeljivanja Nobelove nagrade 1998, dobio je 1995. Kamoišovu nagradu, najprestižniju nagradu za pisce portugalskog književnog izraza.
VIŠE OD GLASA, VIŠE OD MIRISA
IZJAVA
Ne, nema smrti.
Ni kamen ovaj mrtav nije,
Niti je mrtav plod koji je pao:
Žive od zagrljaja prstiju mojih,
Dišu ritmom moje krvi,
Dahom koji ih je dotakao.
Isto jednog dana, kad se osuši ova ruka,
U sećanju druge ruke trajaće ona,
Kao što će usne čuvati ćutke
Ukus ustiju kojima se poljubac dao.
Žoze Saramago
Iz knjige “Beijograd”, Službeni glasnik, 2011.
Prepev/prevod Branko Prelević
Neki od njegovih citata:
“Bilo to po volji Božijoj ili ne, ali ja znam da ovaj čovjek nema na šta da osloni glavu, i istinu vam velim, da bi se mnoge stvari na ovome svijetu doznale prije no što bude prekasno kada bi muževi i žene razgovarali jedni sa drugima kao muževi i žene. ”
Jevanđelje po Isusu Hristu
Mnogi ljudi prožive cijele svoje živote čitajući, ali nikada ne tragajući za smislom iza napisanih reči, oni ne shvataju da su riječi ustvari samo kamenje postavljeno da bismo prešli preko brze rijeke, a razlog zbog čega je to kamenje tamo, je taj da možemo da se dočepamo druge obale… druga obala je ono što je bitno.
Godina smrti Rikarda Reiša
Živa je istina da niti mladost zna šta može, niti starost može ono što zna.
Pećina
